تعلیمے مفت ات یېت سرچښمه یېن افغانستان ارد

لرغونی میسو‍پوتامیا(Mesopotamia)

لرغونی میسو‍پوتامیا(Mesopotamia)  هغه سیمه ته نسبت ورکول کیږي کوم چې انسان په لمړنی ځل لپاره مدنیت رامنځته کړه. دغه ځای وه چې خلک په لمړنی ځل کې غټ ښار کې راټول شول ، لیکل زده کړل او حکومت يي جوړه کړه. د دي له کبله میسو‍پوتامیا(Mesopotamia)  ته د مدنیت زانګو ویل کیږي.

جغرافیا

میسو‍پوتامیا(Mesopotamia)  کلمه د (د سیند ترمنځ ځمکه) (the land between rivers)  ته ویل کیږي کله چې خلک میسو‍پوتامیا(Mesopotamia)   وایی ، دوی د ځمکي یوه برخه ته نسبت ورکوي کوم چې د منځنی ختیځ تر منځ او د دجله او فرات سیند په چاپیر کې شتون لري. اوس مهال د دغه ځمکه میشت ځای د عراق په هیواد کې موقعیت لري. همدارنګه ځینی برخي يي د ایران په سهیل ختیځ ، د ترکیه په سهیل لویدیز او د سوریه په شمال لویدیز کې برخه لري.

د میسو‍پوتامیا(Mesopotamia)   مرکز یا زړه د عراق د دوو سیندونو ترمنځ پراته دي. د دغه ځای ځمکه زیږنده او اوبه لرونکې دي ځکه چې میشت ځایونه ېې د دوو سیندونو په نږدې کې پراته دې چې اوبونې او کرنې موقع چمتو کوي.

مدنیت او امپراتوری

د میسو‍پوتامیا(Mesopotamia)  په پخوانی کډی او مهاجرتونو پر مهال ، کوچنی کلیو او ښارونو کې د خلک راټول پیل شوو. همدارنګه دوی زده کړل چې څنګه په لویو فارمونو کي کرنه وکړي او ښار ته پراختیا ورکړي. نوي نوښتونه لکه د حکومت جوړول او لیکل د ښارونو په تنظیمولو کې مرسته وکړه. انسان لمړني مدنیت رامنځته شول.

سومر (Sumer): سومریان (Sumerians) د مدنیت په جوړښت کې له لمړني انسانانو څخه وو. دوی د لیکلو او حکومتداریو سره آشنا شول. دوی ښارونو برابره کړه چې د هر یوه ښار ځانګړی قوانین او مقررات د یو پاچا پواسطه اداره کیدل. هر یوه ښار خپل ځانګړي لمړنی څښتن (خدای) لرل. د سومری Sumerian لیکل ، حکومت او تهذیب د راتلونکی مدنیت لپاره لار هواره کړه.

اکادیان :(Akkadians) اکادیان د سومریانو څخه وروسته رامنځته راغلل. او لمړنی متحده امپراتوری رامنځته کړه. دو یوه متحد امپراتوری رامنځته کړل کوم چې د سومر ټول ایالتونه د یوه قانون لاندی راغلل. د دغه وخت پرمهال د اکادی ژبی د سومری ژبی پر ځای مروج شول. چې دغه ژبه د میسو‍پوتامیا(Mesopotamia) په تاریخ کې میشت رول لوبوی.

بابلیونیوس (Babylonians): د بابلیون ښار د میسو‍پوتامیا(Mesopotamia) یو له زور لرونکی ښارونو څخه شميرل کیږي. (Babylonians) د سیمي په تاریخ کې د زیاتو لویدلو او پاځیدل خاوند وو. په دغه وخت چې بابلیون لوی امپراتوری رامنځته کړه ، کوم چې د دوی قوانین د منځنی ختیځ په شان وو. دوی له لمړنی کسانو څخه وو چې خپل قانون په لیکل توګه خوندی کړل.

آشوریان Assurians: اشوریان د میسو‍پوتامیا(Mesopotamia) له شمال څخه منځته راغلل. دوی له جنګیالی ټولنې څخه وو. همدارنګه په مخکنی تاریخ کې د دوی قوانین د منځنی ختیخ سره یو شان وو. د میسو‍پوتامیا(Mesopotamia) د تاریخ په اړوند وړاندی شوي هر اړخیزه معلومات له هغه کتیبه څخه اخیستل شوی ده چې د آشوریانو له ښار څخه لاسته راغلی ده.

پارسیان (Persions) : پارسیان در آشوریانو او بابلیانو پر قانون باندی د پای ټکی کیښود. دوی د منځنی ختیځ میشتو ځایونو ، سره د  میسو‍پوتامیا(Mesopotamia) خپل امپراتوری لاندل راوړل.

د میسو‍پوتامیا(Mesopotamia) په اړوند زړه وړ حقیقتونه

د بابلیونونو قانون د همورابی Hammurabi پاچا په واسطه رامنځته شول. کیدای شي په نړی کې له لرغونی قانون څخه وشمیرل شي.

سومریان هره وخت د څرخ د آشنا کیدلو سره د اعتبار خاوند ګڼل کیده.

د هر ښار په مرکز کې یوه خدای موجود وه چې د په معبد کې Ziggurt زیګارد ویل کیدل.

د فرات او دجله دواړه سیندونه ، د زرو مایلو څخه اوږدوالی درلود.

ځکه چې دا هغه ځای وو ، چې خلک د لمړنی ځل لپاره لیکل سره آشنا شول ، همدارنګه میسو‍پوتامیا(Mesopotamia)   د تاریخ د پيل په نامه هم یادیږي.

میسو‍پوتامیا(Mesopotamia) د هغه لویو برخو څخه شمیرل کیږي کوم چې لرغون پیژندونکو د برکتی میاشت په نوم یادول.

میشت وداني ، دیوالونو او رغونی له خښتو څخه جوړه شوی ده. دغو خښتو د زیات دوام خاوند نه دي ، دی له کبله ډیر لږ لرغون ښار تر اوسه پاتی ده.

کومه معلومات چي د میسو‍پوتامیا(Mesopotamia) په اړوند زموږ تر لاس لاندی شتون لری له سل ګونو کتیبه ګانی څخه اخیستل شوی ده چې د آسریان ښار له مربوطه کتابتون څخه شتون لري.